Historiek

Vocaal-instrumentaal ensemble Zefiro Torna werd opgericht in 1996. De naam drukt op allegorische wijze uit hoe de mythologische god van de westenwind Zephyrus er telkens weer in slaagt de barre winter te verdrijven. Dit vormde een inspirerend thema voor heel wat dichters en componisten uit de middeleeuwen, de renaissance en de barok. Het ensemble brengt de muziek uit deze periodes op een unieke wijze tot leven. Het ensemble werkt met muzikanten die historische instrumenten bespelen, welbepaalde vocale technieken beheersen en vertrouwd zijn met de Historically Informed Performance (H.I.P.) praktijk.

Dit streven naar een uitgepuurde muzikale authenticiteit is duidelijk te merken in El Noi de la Mare (2004), een verzameling kerstliederen uit de middeleeuwen en renaissance, uitgevoerd in een veelheid aan kleuren en in zeer verscheidene combinaties van stemmen en instrumenten. De cd-opname hiervan wint in 2005 de Klara Muziekprijs voor beste Vlaamse cd. Ook de vertolking van een Venetiaanse liedbundel in Greghesche (2005) laat zich in dit opzicht opmerken. In dit programma brengt een negenkoppige bezetting, steunend op het musicologische werk van Dr. Katelijne Schiltz, muzikale meesterwerken uit de renaissance weer tot leven. De Fragilitate (2006) is dan weer een vertolking van een bundel schoolliederen en middeleeuwse gezangen uit de Finse middeleeuwen. Met de hulp van een knapenkoor en een Finse hakkebordspeler winnen ze snel de harten van het publiek en een jaar later rijft de cd-opname de felbegeerde Diapason d’Or binnen. Het hoofse programma Les Champions des Dames vormt in 2009 de brug tussen middeleeuwen en renaissance met een verzameling motetten, ballades, rondeaus, en virelais die de vrouw centraal opvoeren, haar schoonheid bejubelen en het verlangen melancholisch bezingen.

Zefiro Torna wil echter ook actuele kunstuitingen betrekken in zijn producties. Daarom wijkt het ensemble geregeld af van deze louter muzikale koers en brengt het multidisciplinaire programma’s in relatie tot wetenschap, filosofie, literatuur, visuele kunsten, theater en hedendaagse dans. Zo is er in 2000 de muziektheaterproductie Chaunceleer, geproduceerd door het Toneelhuis en onder regie van Tom Hannes. De partituur ‘On Circus’ van John Cage vormt hierin de basis voor een bewerking van Geoffrey Chaucers’ ‘Canterbury Tales’.

Twee jaar later roepen in Mermaphilia soundscapes, samples, historische klanken en tekstflarden de mythische wereld van de Sirene op terwijl Antje De Boeck het publiek meeneemt op een imaginaire reis langsheen avonturen, schoonheid, verderf en destructie. In 2007 trekt Zefiro Torna de kaart van de hedendaagse dans en werkt in Puzzled samen met het dansgezelschap ZOO/Thomas Hauert aan een multimediale voorstelling gebaseerd op oude muzikale raadsels.

Etnische invloeden vinden we terug in Assim (2008), een coproductie met LOD, het Muziekcentrum de Bijloke Gent en het Internationaal Festival van Vlaanderen Gent. Dick van der Harst inspireert zich voor deze partituur op het religieuze oeuvre van Jacob Obrecht en op de Indonesische gamelantraditie.

De installatie/performance Ecce Homo (2009) baseert zich op zijn beurt op het werk van Caravaggio en de temperamentenleer en kan rekenen op de medewerking van visueel kunstenaar Ief Spincemaille en videast Wies Herman. Ter gelegenheid van de tienjaarlijkse Ros Beiaard Ommegang (Unesco Werelderfgoed) en in coproductie met muziektheaterhuis Pantalone en het Ros Beiaardcomité/Stad Dendermonde creëert Zefiro Torna in 2010 de familievoorstelling Te Ros!. In deze voorstelling komt de sage van het ros Beiaard en de vier Heemskinderen weer tot leven in een virtuoos spel van muziek, video en stoere ridderepiek. Pers, jong en oud publiek laten zich door deze wervelende voorstelling helemaal op sleeptouw nemen.

Zefiro Torna werkt vanuit verschillende kunstdisciplines samen rond een variatie van symbolische of allegorische thema’s die verwijzen naar Tijd, Ruimte en Mens. De fascinerende ‘Gesamtkunst’ die hieruit voortvloeit krijgt een dieperliggende betekenis en overstijgt het louter muzikale. Zo wordt in Les Tisserands (2006) vanuit de Kathaarse doctrine gereflecteerd over de dualiteit der dingen en over de tegenstelling tussen Goed en Kwaad, het Yin en het Yang. Het programma blijft na negen jaar nog steeds een graag geziene gast in binnen- en buitenland. Dezelfde equipe buigt zich in 2010 over het thema van de Apocalyps en maatschappelijke transitie in O, Monde Aveugle. De première vindt plaats tijdens het Gergiev Festival Rotterdam, daarna toert het programma langs diverse culturele centra, en festivals in Tsjechië en Slovenië. Shadows (2011) vindt dan weer zijn inspiratie in de Tenebrae-traditie. Op visuele wijze worden de innerlijke aspecten van het spel der schaduwen geconfronteerd in een voorstelling met live-kalligrafie door Brody Neuenschwander en een cyclische compositie van Jeroen D’hoe.

Tijdens het concertseizoen ’11-’12 viert Zefiro Torna zijn vijftienjarig bestaan met een serie van vier multidisciplinaire voorstellingen die opgebouwd zijn rond het thema van de Twee-Eenheid. Het ensemble nodigt hiertoe tal van kunstenaars uit waaronder zenpriester en theatermaker Tom Hannes, danscompagnie ZOO/Thomas Hauert en de Argentijnse schilder José Alberto Marchi. In augustus 2012 gaat Odeo in première tijdens het Laus Polyphoniae festival te Antwerpen. Historisch dansspecialiste Sigrid T’Hooft laat vijf zangers en vier instrumentalisten van Zefiro Torna samen met een danseres en een commedia dell’arte acteur de burleske inhoud herleven van de teksten geschreven door Manoli Blessi in het 16de eeuwse Venetië.

In oktober 2012 gaat het ensemble met Scattered Rhymes een avontuurlijke samenwerking aan met het Frank Vaganée jazztrio. Arrangementen van muziek van componisten als Dufay, Monteverdi, Schönberg en Liszt en eigen composities op teksten van Petrarca’s Canzoniere vormen de inhoud van een tijdloze hommage. Het programma kent grote bijval bij o.a. DeSingel/KLara, De Handelsbeurs te Gent. In 2015 krijgt het project een nieuwe adem met de Londense hedendaags-klassieke zangeres Juliet Fraser, wat resulteert in een cd bij Home Records in het najaar van 2015.

In december 2012 deelt Zefiro Torna het podium van kunstencentrum NONA met het theatergezelschap Abattoir Fermé. In Apocalypso wordt het publiek tijdens groteske en genereuze avonden getrakteerd op ‘De komst van de Grand Macabre’ van Michel de Ghelderode. In juni 2013 brengt Zefiro Torna i.s.m. de gregoriaanse zanggroep Psallentes een uniek programma rond de Servaaslegende volgens minnezanger, dichter Hendrik Van Veldeke in opdracht van de Dag van de Oude Muziek te Alden Biesen.

In juli 2013 vormt de muziektheatervoorstelling Nerf één van de hoogtepunten van de Zomer van Antwerpen. Samen
met de acteurs van het figurentheater Ultima Thule wordt het verstrengelde bestaan van twee stokoude geliefden op magisch-realistische wijze verbeeld. Pers en publiek uiten zich in superlatieven. Het programma wordthernomen tijdens het MAfestival en later het Samhain festival te Neerpelt. Daarop volgt een uitgebreide tournee in Vlaamse culturele centra met meer dan 30 voorstellingen in het voorjaar van 2015.

In oktober 2013 gaat De Allegorie van het Verlangen in première in het RadialsystemV te Berlijn. Samen met Vocalconsort Berlin en de charismatische Tunesische zangeres Ghalia Benali beschouwt Zefiro Torna de thematiek van het Hooglied vanuit westerse en oriëntaalse muzikale tradities. Het programma volgt sindsdien een buitenlands traject langs podia en festivals te Mechelen, Berlijn, Hamburg, Winterthur, Sevilla, Vilnius en Amsterdam. In oktober 2016 verschijnt ‘The Allegory of Desire’ bij Warner Classics. De release wordt voorafgegaan en gevolgd door een nieuwe internationale tournee.

In 2014 start Micro/Kosmos als laboproject. Een eerste versie wordt gepresenteerd tijdens het festival AlbaNova te Bilzen, een verder ontwikkelde versie in de Manufactuur werking van de Bijloke te Gent. Zefiro Torna ontvangt bovendien de uitnodiging om de productie te promoten voor de algemene vergadering van de REMA (Réseau Européen de Musique Ancienne). Jurgen De bruyn, artistiek leider van Zefiro Torna, wordt aangesteld als co-curator van het festival Alba Nova (organisatie Musica vzw). Micro/Kosmos gaat als zelfstandige voorstelling in première tijdens de Musikfestspiele te Potsdam en wordt voorgesteld tijdens de showcase van de Classical:Next conventie te Rotterdam.

In het najaar van 2014 ontstaat een nieuwe samenwerking op vraag van het Vlaams Radio Koor. Dit resulteert in de productie Amore Amaro. Het programma wordt opgebouwd rond madrigalen en geestelijk repertoire van de Vlaamse polyfonist Giaches de Wert en van barokcomponist Claudio Monteverdi. Het ensemble treedt aan in een instrumentale bezetting en begeleidt het Vlaams Radio Koor gedirigeerd door Hervé Niquet. De reeks van vijf concerten te Hasselt, Merelbeke, Brussel, Brugge en Lier worden lovend onthaald en bereikt een ruim publiek.

In opdracht van Laus Polyphoniae werkt Zefiro Torna in 2015 samen met de hedendaags beeldend kunstenares Anne-Mie Van Kerckhoven en installatiekunstenaar Ief Spincemaille. Plus Nulz Regretz, het private kabinet van Margareta van Oostenrijk, benadert de complexe gevoels- en leefwereld van de landvoogdes via verzen van Hofbiograaf Jean Lemaire de Belges. Hij prijst Margareta in de Couronne margaritique in proza en poëziestijl. Zijn ‘Epître de l’Amant vert’ is een allegorie waar hij zijn hoofse liefde tegenover zijn meesteres uitdrukt via de bek van Margareta’s levensgezel: een papegaai, die ze van haar moeder erfde. Op burleske wijze getuigt deze van Margareta’s liefdesleven en gedraagt zich pedant als jaloerse minnaar die zelfs een grafschrift voor zijn eigen dood voorziet.

Binnen het kader van Mons2015 Culturele Hoofdstad van Europa realiseert Zefiro Torna de sociaal-artistieke productie Lassus Kroegentocht en de concertformat Lassus en de Luit met koren uit de amateursscène. Na de première in Mechelen, Partnerstad van Mons2015, volgt een reeks concerten in Bergen. Tijdens de zomer 2016 plaatst Zefiro Torna dit project in Europees perspectief en brengt het ensemble samen met plaatselijke vocale ensembles een reeks concerten in Letland en Slovenië.

Tijdens het concertseizoen 2016-17 viert Zefiro Torna zijn 20-jarig bestaan. Het jubileumjaar wordt ingezet met de cd-release door Warner Classics en concertreeks van de Allegorie van het Verlangen. Onder de noemer reZeptuur offreert het ensemble een bouquet garni van nieuwe en herwerkte programma’s waarin meeslepende muziek, kruidige amuses, geestrijke dranken en selecte wijnen bijdragen tot een bijzondere zin- nenprikkelende ervaring. Binnen dit kader lanceert het ensemble de muzikaal-culinaire producties Sluimer en Lassus Grand Cru. In het zog van de feestelijkheden rond Jheronimus Bosch 500 creëert ZefiroTorna in 2016 de productie Heremiet. Vertrekkend vanuit het persoonlijk universum en muzikale achtergrond van de drie heremieten Tom Hannes, Mauro Pawlowski en Jurgen De bruyn krijgt de enigmatische inhoud van de Bosch’s Heremietentriptiek een aparte bewerking binnen een auditief en visueel landschap, gecreëerd door Timo Van Luijk. Het omvangrijke locatieproject JUST= in coproductie met ARSENAAL/LAZARUS in het kader van het stadsfestival OP.RECHT.MECHELEN 2016-2018 vormt het sluitstuk van het feestelijk seizoen.

In de lijn van de uitgebreide concerttournees en internationale successen van de producties Les Tisserands en O, Monde Aveugle, werkt Zefiro Torna opvolger Balsam (2017) uit. Het hybride collectief bestaat uit muzikanten actief in uiteenlopende genres als oude, traditionele, etnische en jazzmuziek. Deze keer staat het herboristenthema centraal. De composities dragen namen als Alchemilla/Vrouwenmantel, les Roses de Saadi of Artemisia absinthium. Ze weerklinken naast traditionele gezangen uit Portugal en Griekenland, Oudnoorse Edda-liederen over de Yggdrasil of levensboom, spirituele melodieën van Hildegard von Bingen, fijnmazige 15e-eeuwse muziek van Guillaume Dufay en barokke pracht van Heinrich Schütz. De premières in Enschede (NL) en Leuven (BE) worden gesmaakt en leiden tot nieuwe concerten in België, Nederland en Frankrijk. In het najaar van 2018 verschijnt de opname bij Antarctica/Motormusic.

Na de uitgebreide voorstellingenreeks van de met lof overladen productie NerfbesluitenZefiroTorna en het figurentheater UltimaThule hun succesvolle samenwerking verder te zetten met de productie B.I.G. – of het relaas van een Buitengewoon Innemende Groei(14+, 2017).In de nieuwe voorstelling nemen ze het thema ‘groei’ onder de loep. B.I.G. refereert naar verhalen uit Ovidius’ Metamorfosen. Naar Dafne, de nimf die uitbreekt uit haar eigen lichaam. Of Phaëton, zoon van de zonnegod, die denkt dat hij groot en sterk genoeg is om de zonnewagen te kunnen besturen, maar in al zijn overmoed hopeloos crasht. Muzikaal vormen barokke aria’s uit opera’s of tragedies van da Gagliano, Händel en Lully, samen met de geluidskunst van Bram Bosteels, een langgerekte, stuwende soundtrack. Na de premièrereeks in najaar 2017 volgt een reeks school- en avondvoorstellingen in 2018 en 2019.

In het kader van het erfgoedproject Vlaamse Meesters van Toerisme Vlaanderen gaat ZefiroTorna een samenwerking aan met Openbaar Kunstbezit Vlaanderen voor het project Vlaamse Meesters in Situ(2017-19).Op vraag van lokale instanties creëert het ensemble i.s.m. geluidskunstenaar Bram Bosteels installaties of ‘Sonore Schetsen’ waarbij de historische context en de thematiek van een welbepaald schilderij of beeldend werk vertaald worden naar een auditief kunstwerk. Het ensemble koppelt ook een aantal van zijn programma’s aan de verschillende thema’s van het project, wat resulteert in diverse concerten op historische sites.Daarnaast werkt Zefiro Torna vanaf 2018 aan een meerjarig traject met het Museum Hof van Busleyden in Mechelen, naar aanleiding van de heropening van het vernieuwde museum. Zo ontwikkelt artistiek leider Jurgen De bruyn in 2018 een alternatieve gidstour, waarbij de bezoeker de permanente collectie ontdekt vanuit het perspectief van een kunstenaar die refereert aan zijn eigen werk en bronnen. Samen met geluidskunstenaar Bram Bosteels ontwerpt Zefiro Torna ook aangepaste soundscapes voor enkele ruimtes binnen het museum.

Op uitnodiging van het festival Musica Antica in CasaCozzi te Treviso (IT) geeft Zefiro Torna in 2018 een nieuwe invulling aan het voormalige, met een Diapason D’or bekroonde programma De Fragilitate uit 2005.Het ensemble gaat een week in residentie in Treviso (bij Venetië) en werkt er met jonge lokale zangers toe naar een concert. Ook de productie Ecce Homo wordt in een concertante versie hernomen, in kader van de reeks Het oor van de schilders in BOZAR in 2019, en voor een concert in het Franse Saint-Omer in 2020.

Tijdens het najaar 2019 brengt brengt Zefiro Torna met sopraan Annelies Van Gramberen de schilderijen van barokschilder Adriaen Brouwer en diens tijdgenoten tot leven in het programma Allegoria. Het project kadert in het Gentse Festival van Vlaanderen en de overzichtstentoonstelling van Brouwer in zijn geboortestad Oudenaarde. Leidraad zijn de allegorische thema's uit zijn grafiek en schilderkunst: Liefde en IJdelheid, Dood en Vergankelijkheid, Wijsheid versus Dwaasheid en 'Boertigheden'.

Blokfluitist en componist Jowan Merckx is een vaste waarde binnen het gezelschap Zefiro Torna. In 2019 laat hij een aantal van zijn melodieën bewerken door componisten Martin Valcke en Marnix De Cat. Een internationale topcast van muzikanten die naadloos laveren tussen vroege, hedendaagse en geïmproviseerde muziek voert deze nieuwsoortige consortmuziek uit op historische instrumenten. Het project, getiteld Time Crawls, lokte tijdens de première op 13 augustus een volle zaal.

2020 kondigt tal van nieuwe producties aan. Het is uitkijken naar de samenwerking met theatergezelschap Laika – Theater der Zinnen. Samen vormen ze het concertante programma Balsam om tot een mysterieus alchemistisch labo met sudderende elixirs, zalfjes, siropen en bezwerende live-muziek. De voorstelling gaat begin 2020 in première in Frankrijk (Calais en Le Havre), en toert daarna door Nederland (Operadagen Rotterdam, Oranjewoudfestival, Den Haag) en België (Zomer van Antwerpen). In het kader van het Van Eyck-jaar in 2020 herneemt Zefiro Torna het programma Les Champions des Dames. Sopraan Lieselot De Wilde en muzikanten Dimos de Beun en Jurgen De bruyn laten de muziek uit de tijd van de Vlaamse Primitieven - van componisten als Du Fay, Binchois en Grenon - weerklinken tijdens twee middagconcerten van Opera Ballet Vlaanderen. Nog een niet te missen verjaardag in 2020 is die van Beethoven. Samen met het Space Ecologies Art & Design Network (SEAD) werkt Zefiro Torna in PAST>|ORALE aan een utopisch ecosysteem dat de muzikale en filosofische motieven uit Beethovens oeuvre linkt aan het thema natuur versus mens, maatschappij en wetenschap. Al even hybride is het muzikantencollectief voor deze concertinstallatie: 'klassieke' musici delen het podium met artiesten als Pak Yan Lau (toy pianos/electronics), Frederik Croene (piano démécanisé) en de Japans/Amerikaanse Lynn Suemitsu (alias Golin, bekend uit de elektronische muziekscène).

Het inhoudelijke werk en de symbolistische aanpak van Zefiro Torna wordt binnen een breed cultureel veld als referentieel beschouwd. Jurgen De bruyn wordt, als artistiek leider van het ensemble, door instanties als de Alamire Foundation, FARO en de Hendrik Consciencebibliotheek te Antwerpen uitgenodigd tot het schrijven van artikels en het geven van lezingen betreffende de musicologische en kunsthistorische thema’s die aan bod komen in de producties van Zefiro Torna. Deze multidisciplinaire aanpak deed Zefiro Torna internationale faam verwerven. Het ensemble is dan ook een graag geziene gast in gerenommeerde concerthuizen en op muziek- en kunstenfestivals. De eigen creaties vallen geregeld in de prijzen en vele hiervan zijn reeds op cd verschenen bij de labels Eufoda, Warner Classics, Et’Cetera en Homerecords.