Ecce Homo
— De vier temperamenten - passie in vroeg-17de-eeuwse muziek, poëzie en schilderkunst (2019)
Zefiro Torna
Vijf zangers vormen samen met vier instrumentalisten de figuranten van een tableau. De madrigalen, solistische aria’s en extracten uit vroege Italiaanse barokopera’s en oratoria worden in vier modules (cf. de vier temperamenten) ondergebracht.
Het oeuvre van illustere vroeg-17de-eeuwse schilders als Caravaggio, Rubens en Zurbarán maakt deel uit van een groot laboratorium van ideeën en verbazende ontdekkingen. Wegbereider Caravaggio begint in Rome met schilderijen van figuren en stillevens. Al snel, in nauw verband met de pedagogische intenties van de contrareformatie, verschijnen zijn eerste sacrale composities. Net als de preken van de actieve liturgie, wil zijn stijl stichtelijk zijn, bewegen en bekeren. Met dit doel in gedachten hanteert de schilder de originele principes van het schilderwerk dal naturale, volgens het levende model. Het clair-obscur en de rauwe realistische figuren uit zijn schilderijen - en bij uitbreiding die van zijn tijdgenoten - vindt in de muziekwerken van Monteverdi en collega’s als Cavalli, Carissimi en Rossi een vertaling in de affetti die de menselijke tragedie in al zijn contradicties uitdrukken.
Zo getuigt de publicatie van Monteverdi’s madrigalen van eenzelfde linguïstieke en muzikale reformatie: het zingen van de waarheid, de uitdrukking van de ware betekenis van de tekst, het opwekken van de emoties van de luisteraar. Als een muzikaal laboratorium ontwikkelt het madrigaal zich dankzij het genie van Monteverdi tot in het vijfde boek van madrigalen, gepubliceerd in Venetië in 1605. Het betreft het eerste absolute meesterwerk waarin de principes van de monodische schrijfstijl vervat zitten. Zij vormen de belofte van een rijke toekomst die zal uitmonden in nieuwe vormen als de opera en het oratorium. Deze muzikale drama’s vormen het verlengstuk van de visionaire schilderijen van de 17de-eeuwse schilders. Ze delen de bevattelijkheid en de articulatie van het heilige discours en hebben een identieke feeling voor waarachtigheid in de uitbeelding van menselijke passies. Meer dan decorum, gesofisticeerde ideeën, meer dan abstracte allegorieën spreekt in het werk van Monteverdi en zijn tijdgenoten een grondig humanisme.
Myriam Arbouz sopraan
Michaela Riener mezzosopraan
Petra Noskaiová alt
Kevin Skelton tenor
Matthew Baker bariton
Marleen Leicher cornetto
Lies Weyers viola da gamba
Bart Naessens klavecimbel
Jurgen De bruyn aartsluit, barokgitaar, artistieke leiding
Lees meer
De vier temperamenten
De barokke mens grijpt terug naar de klassieke Griekse filosofie: in de kosmos zweven levensgeesten of spiriti animales, die inwerken op de sappen van de ingewanden. Deze sappen kunnen toenemen en naar de hersenen stijgen en dat veroorzaakt een bepaalde gemoedstoestand. De mate waarin deze levensgeesten inwerken op de mens hangt af van zijn temperament. Ieder mens draagt een andere combinatie in zich, en daarom werken de levensgeesten op iedere mens anders in. Levensgeesten kunnen o.a. in beweging gezet worden door de trillingen van muziek die veroorzaakt worden door tonen, samenklanken, tactus, tempo, ritme etc. Dissonanten leiden omwille van hun gecompliceerdere trillingsverhouding tot meer zielsbewogenheid.
In 1650 schrijft Athanasius Kircher het standaardwerk ‘Musurgia Universalis’ over muziek. Hierin onderscheidt hij vier categorieën van affecten. De hevige en min of meer negatief gerichte affecten (toorn, razernij, wanhopige vertwijfeling), de hevige wat positievere affecten (juichen, vreugde, heftige liefde, hartstocht), de affecten van droefheid (smart, dodelijke bedroefdheid) en de minder hevige, maar positief gerichte affecten (onverschilligheid). Deze affecten stemmen overeen met de vier temperamenttypes: cholericus, sanguinicus, melancholicus en egmaticus.
