Toelichting (door Simon Van Damme)

Lute, Love & Longbottom Leaf...

Met de lange regeerperiode van Elisabeth I (vanaf 1558) kwam voor Engeland een einde aan een woelige eeuw waarin de religieuze hervormingen, in gang gezet door de illustere Hendrik VIII, werden geconsolideerd. De relatieve voorspoed die tijdens het beleid van de laatste Tudorkoningin tot stand kwam, bleef ook na haar dood in 1603 nog een tijd duren, onder het beleid van Jacob I. Het stabiele politieke regime zorgde samen met een zekere economische welvaart voor een klimaat waarin ook de kunsten konden floreren. Samen met de meeste componisten op deze opname staan ook toneelschrijvers als William Shakespeare en Ben Johnson met één been in de zestiende en met het andere in de zeventiende eeuw. In de muziek is er naast de hoogbloei van de monumentale kathedraalpolyfonie ook ruimte voor intiemere genres met de typisch Engelse lute-song als meest karakteristieke voorbeeld.

Op het einde van de zestiende eeuw raakte Engeland in de ban van een muzikaal genre dat zich enkele decennia eerder in Italië had ontwikkeld: het madrigaal. Het gaat daarbij om poëtische teksten (centraal stonden aanvankelijk de gedichten van Francesco Petrarca) die door componisten meerstemmig op muziek werden gezet. Hoewel het madrigaal de Britse eilanden vrij laat bereikte, was bijna nergens anders de receptie zo invloedrijk. Het oorspronkelijke repertoire kreeg namelijk navolging op Engelse teksten, waarbij componisten eenzelfde expressiviteit nastreefden als in de Italiaanse voorbeelden. Iemand als Thomas Morley maakte zich met name verdienstelijk als verspreider van het genre (in de hoedanigheid van vertaler en uitgever), maar hij droeg er ook zelf toe bij met nieuwe composities van zijn hand.

Hoewel de lute-song qua sfeer in het verlengde ligt van het madrigaal, kent dat genre in wezen een andere oorsprong. Het lied voor een solostem met begeleiding van een luit (al dan niet bespeeld door de zanger zelf) is een typisch Engelse vorm waarvoor in andere landen eigenlijk geen equivalent bestond. Dergelijke liederen delen een poëtische inspiratie met de madrigalen, maar onderscheiden zich door hun intimistische bezetting van een stijl met grote retorische gebaren. Door de solozang te verkiezen boven de vocale meerstemmigheid, sluit de lute-song ook aan bij de ontwikkelingen die zich gelijktijdig voordoen op het continent. Terwijl het succes van de vocale solist in landen als Italië en Frankrijk echter leidt tot het ontstaan van de opera, wordt die solist in Engeland in eerste instantie ingeschakeld in het kleinschalige opzet van de lute-song. De luitvirtuoos John Dowland was één van de populairste vertegenwoordigers van het genre.

Vangt het eerste lied van op deze cd aan met het dilemma “Shall I weep or shall I sing”, dan weerspiegelen die woorden in feite een algemeen kenmerk van de Engelse liederen rond 1600. De zanger drukt via de tekst vaak een individueel leed uit, dat niet zelden het gevolg is van amoureuze verwikkelingen, prille verliefdheid of pijnlijke afwijzing. In de muziek blijven de woorden centraal staan: het lied volgt de poëtische vorm van het gedicht (al dan niet strofisch of met andere herhalingen), en de tekstinhoud wordt met gepaste muzikale middelen verklankt (aangepaste ritmes, aangehouden tonen, typische begeleidingspatronen). Het klagende type, waarbij de gezongen melodie soms echt een expressief huilen benadert, is populair binnen het repertoire voor solo met begeleiding. Naast melancholische liefdesklachten komen echter ook opgewekte liederen voor, met een speelsere tot ronduit uitgelaten thematiek. Een lofzang kan daarbij gericht zijn aan het adres van vrouwelijk schoon (steevast geschetst tegen de achtergrond van een mooie zomerdag), maar kan ook andere geneugten bezingen, zoals die van de tabak. Terwijl de laatste soort liederen eerder hun wortels hebben bij de stadsartiesten op hoeken en pleinen, stammen de meer hoogstaande liefdesverzen uit de context van het theater of zelfs de hoofse traditie.