De zoveelste versie van Jingle Bells of All I Want for Christmas beu gehoord? Stem dan af op onze 'Special Seasonal Mix' op Spotify, een selectie stemmige liederen om de koude decembermaand op te peppen.
Ook al vieren we Kerst dit jaar een beetje anders, cadeautjes zijn altijd leuk om te krijgen én te geven. De muziek van Balsam werkt in deze tijden letterlijk als een balsem op vele zielen, een ideaal cadeau dus voor onder de kerstboom. De CD Scattered Rhymes met het Frank Vaganée Trio is vanaf vandaag ook te koop aan 5 euro dankzij een grote stock-verkoop van het label. Zet het jaar alvast swingend in!
Dat de culturele nood de afgelopen maanden hoog was, merkten we aan de talrijke ontroerde reacties na het brengen van Balsam op de Zomer van Antwerpen. De pers noemde de voorstelling meermaals 'een balsem voor de ziel.' Dit najaar brengen we u extra zuurstof voor de ziel met de herneming van Balsam in Rotterdam en Heerlen.
Op 14 oktober verenigen Zefiro Torna en het hedendaagse Franse Ensemble Variances muziek uit de 14de tot de 21ste eeuwen tijdens de première van BACHC®AB in deSingel. En een maand later lanceren we u 'im glückliche Fahrt' naar een nieuwe tijd en ruimte met de langverwachte première van PAST | ORALE: BTHVN transhumanized tijdens het Lunalia-festival. Het wordt een bijzonder weerzien!
The word is out! Na enkele spannende weken mogen we aankondigen dat BALSAM, het mysterieuze kruidenlaboratorium met Laika, theater der zinnen, op Belgische bodem kan doorgaan. Op de Zomer van Antwerpen dan nog wel. Van 1 t/m 26 juli spelen we Balsam maar liefst 36 keer. Tickets zijn beperkt, dus snel zijn is de boodschap.
In augustus staan we dan weer op de planken met SLUIMER - samen met Lore Binon en Benjamin Glorieux - tijdens de Moonlight Maandagen in Ninove (intussen geannuleerd!), Bijloke Wonderland in Gent en de Anderhalvemetersessies in Leuven.
Deze bijzondere zomer inzetten doen we alvast op 21 juni met Klara on Tour. Volg ons optreden met sopraan Annelies Van Gramberen om 14u, live uitgezonden vanuit Amuz via Klara.
Net als tal van andere artiesten en ensembles zag Zefiro Torna de voorbije week verschillende concerten in het water vallen door de coronacrisis. Met pijn in het hart, maar de gezondheid van iedereen rond ons gaat voor.
Intussen werken we vanuit onze zolderkamer, living of geïmproviseerd bureau verder aan toekomstige projecten. En zorgen we iedere week voor een muzikaal antidotum. Luister naar onze playlist op Spotify. Of verras jezelf, een vriend(in) of familielid met de 'Lockdown CD-verrassingsbox'. Of krijg als stille getuige een inkijk in de ateliers van Jurgen De bruyn, Bram Bosteels en Anne-Mie van Kerkhoven.
Blijf gezond & creatief!
In januari 2020 breidt Zefiro Torna de productie Balsam uit tot een muziektheatervoorstelling die alle zintuigen bespeelt. Daarvoor werkt het voor de eerste keer samen met theatergezelschap Laika – Theater der Zinnen. Balsam wordt een visueel én fysiek prikkelend laboratorium waarin de live uitgevoerde muziek samensmelt met verrassende geuren en smaken. Terwijl de muziek suddert en bezweert, zijn de toeschouwers getuige van allerlei experimenten en chemische processen: olie stolt druppelsgewijs tot eetbare parels, melk wordt elektrisch, houtskool een zoete lekkernij. Balsems, poeders, drankjes en amuse gueules in alle geuren, kleuren en smaken worden door de performers aangereikt en gedeeld met diegene die naast je zit. In première op 31 januari 2020 in Le Channel (Calais, FR) daarna op tournee in Frankrijk, Nederland en België.
Zefiro Torna - Ensemble Variances - AMVK
Met Bach’s Musikalisches Opfer als uitgangspunt buigt Zefiro Torna zich samen met het Franse Ensemble Variances over het symbool van de retrograde. Onder de puur technische charme ervan ligt ook een symbolische betekenis verscholen. Is het een poging om het einde en het begin, de alfa en de omega, met elkaar te verbinden? Is het een uiting van een negatief wereldbeeld : een tanende samenleving in een regressieve modus? Of net van een magische interventie: is het mogelijk om een gebeurtenis terug te spoelen en haar terugwaarts zingend en spelend ongedaan te maken?
Raadselcanons en retrogradetechieken vormen een constante doorheen de muziekgeschiedenis, zo blijkt uit dit programma. Emblematische partituren in de vorm van een kreeft die de wereld op haar rug draagt (Cancer cancrizans), cirkelcomposities of werken verwant aan het symbool van het labyrint en het thema zelfopoffering vormen de rode draad. In BACHC®AB reist het publiek zo van het 14de-eeuwse lied En la Maison Dedalus of 15de-eeuwse Tous par Compas suy composés naar de rituele dansen van de 20ste en 21ste eeuw met George Crumb en Thierry Pécou, wiens creatie Miraris Mundum in wereldpremière gaat. Heinz Holliger tast de fysieke grenzen af van de inviduele uitvoerder en Louis Andriessens Inanna's Descent verhaalt over de reis van de mythologische Sumerische godin naar de onderwereld. De raadselachtige canons uit Bach’s Musikalischer Opfer verbinden oud en nieuw met elkaar.
Een videokunstwerk van beeldend kunstenaar Anne-Mie Van Kerckhoven versterkt het ritualistische karakter van deze voorstelling.
Zefiro Torna
Jurgen De bruyn concept, artistieke leiding
Dr. Prof. Katelijne Schiltz musicologisch onderzoek
Anne-mie Van Kerckhoven visual art
Ensemble Variances (FR)
In coproductie met deSingel, Antwerpen
Toelichting bij het programma
BACH, Johann, Sebastian (1685-1750) – Musikalisches Opfer
Het Musikalisches Opfer van J.S. Bach, gewijd aan Frederik II van Pruisen, is geen cyclisch werk zoals zijn Kunst der Fuge of Wohltemperierte Klavier, maar eerder een verzameling van solistische werken en ensembles waarin het ‘koninklijke thema’ de verbindingsfactor is. Zijn doel was om het muzikale thema zo ruim mogelijk te ontwikkelen, gaande van een vrije tot een strakke contrapuntische techniek, en van het contrapunt in de oude stijl zoals dat van het 6-stemmige Ricercar tot de stijl van de triosonate. De ‘oude Bach’ leverde zo het bewijs dat hij nog steeds de briljante virtuoze musicus en meester was in alle compositietechnieken. Volgens musicoloog Christoph Wolff verbergt het Musikalisches Opfer een muzikaal zelfportret : dat van een componist als klaviervirtuoos en meester in de fuga, dirigent en kamermusicus, kenner van het contrapunt en erudiet op het gebied van muziek.
Daarnaast belichamen de bijna archaïsche expressiemiddelen en religieuze symboliek uit het Musikalisches Opfer een indringende Weltanschauung, die niet in overeenstemming is met de Verlichte filosofie van de koning. Zulke muziek ‘ruikt naar de kerk’ zoals Frederik van Pruisen het noemde, en de titel van het werk versterkt dit gegeven. Met de Canon per Augmentationem, contrario Motu levert Bach anderzijds een muzikale commentaar op de seculiere positie van de Almachtige Koning.
De 5 Canones diversi super thema reginum uit het Musikalisches Opfer vormen samen met het Ricercar a 6 de leidraad van het programma BACHC®AB en krijgen een aparte bewerking door de muzikanten van Zefiro Torna en Ensemble Variances.
De eerste canon wordt vergezeld van de term ‘cancrizans’ waardoor de uitvoerder de sleutel in handen krijgt tot het uitvoeren van de twee-stemmige compositie: de eerste stem wordt gewoon gespeeld, terwijl de tweede stem tegelijkertijd start en van achter naar voor verloopt. De gangbare term ‘fuga in retrograde (= aflopend)’ verwijst naar de beweging van de krab of kreeft die zijwaarts beweegt: Cancer cancrizans.
ANONIEM (14deE) – En la maison Dedalus
Met het labyrint van Knossos, dat eigenlijk bedoeld was als gevangenis voor de monsterachtige Minotaurus, schiep Daedalus een krachtig symbool, dat de eeuwige zoektocht van de mens en diens lot tot uitdrukking bracht. De onvoorspelbare paden van het leven en ook de vele dwaalwegen worden in het labyrint op een verstilde manier gevisualiseerd.
Doorheen de geschiedenis inspireert dit gegeven ook de meest diverse kunsttakken, gaande van de literatuur en de schilderkunst tot de architectuur en zelfs de aanleg van tuinen. Zo ook de Westerse muziekgeschiedenis: uit het einde van de 14de eeuw – de periode van de zogenaamde ‘ars subtilior’ – stamt bijvoorbeeld de anonieme driestemmige ballade En la Maison Dedalus. De ondoorgrondelijkheid van het labyrint wordt hier een metafoor voor de amoureuze queeste van de verteller, die zijn geliefde onmogelijk kan bereiken. Om de symboliek van de tekst nog te verhogen, werd deze ballade in een bepaald handschrift zelfs afgebeeld in de vorm van een labyrint. Niet toevallig koos de componist in dit werk voor een canon tussen de twee onderstemmen, een techniek waarbij de partijen elkaar voortdurend ‘najagen’, zonder ooit met elkaar samen te vallen.
ANDRIESSEN, Louis (1939-) – Langzame Verjaardag
De Nederlandse componist en minimalist Louis Andriessen schreef in 2007 Langzame Verjaardag, een canon in unisono, naar aanleiding van de 20ste verjaardag van het Ives Ensemble. De compositie beslaat slechts 1 pagina en bestaat uit 1 enkele melodische lijn. De instrumentatie is open en muzikanten kunnen zelf bepalen wanneer ze inzetten. In BACHC®AB neemt het werk een sferige gedaante aan waardoor het een Natureingang vormt tot een nieuw programmaluik.
PECOU, Thierry (1965-) – Danse en Cercle pour timbales
Dit stuk geschreven voor paukenist solo roept de tribale dansen van de Noord-Amerikaanse indianen op. De trillingen en impulsen, de relatie met de aarde en het landschap, en natuurlijk de symboliek van de cirkel - verwijzend naar de kardinale punten en de levenscyclus - vormen het kader van deze partituur die alle klankmogelijkheden van de pauken en van de betoverende kracht van de (im)pulsen benut.
CRUMB, George (1929-) – Ancient Voices of Children
Dances of the ancient Earth
De dónde vienes, amor mi niño
Dance of the Sacred Life-Cycle
Todas las tardes en Granada
In Ancient Voices of Children, gebaseerd op gedichten van Frederico Garcia Lorca, zoekt George Crumb naar muzikale beelden die de imaginaire wereld van Lorca uitdrukken. Lorca heeft het over primaire dingen als het leven, de dood, de liefde en de natuur en hanteert een taal die de mogelijkheid biedt tot oneindig subtiele nuances. Een taal die hij samenvat in het woord duende: “al wat donkere klanken heeft, de mysterieuze kracht die iedereen voelt maar nog geen enkele filosoof heeft kunnen verklaren (...) ze verwerpt al de zoete geometrie die de mens zich heeft aangemeten”. Crumb voelt in zijn werk de drang om allesomvattend te zijn en gevarieerde ongerelateerde stilistische en culturele elementen met elkaar te verbinden. Zo combineert hij in het dansinterludium Dances of the Ancient Earth een
Arabisch aandoende melodie op hobo met een ritmisch motief op Tibetaanse gebedsstenen. De dónde vienes is een vocalise voor de sopraanstem gebaseerd op puur fonetische geluiden en eist van de zangeres een grote technische en kleurrijke flexibiliteit. Dance of the Sacred Life-Cycle kent een letterlijk cyclisch verloop met een partituur genoteerd in cirkelvorm, waarbij dezelfde elementen telkens licht gewijzigd terugkomen boven een ostinaat Bolero-ritme. Met de gedachte “Todas las tardes en Granada se muere un niño’’ (elke namiddag sterft er een kind in Granada) en het Bach-citaat “Bist du bei mir” uit het klavierboek van Anna Magdalena Bach, eindigt het programma in een bevreemdende sereniteit.
HOLLIGER, Heinz (1939-) – Studie über Mehrklänge
In zijn studie van multiphonics probeert de beroemde hoboïst, dirigent en Zwitserse componist Heinz Holliger de grenzen van het instrument (de hobo) te verkennen. Hij vraagt de muzikant om zichzelf maximaal op te offeren en de grenzen van het dagelijks leven of conventies te overschrijden.
CORDIER, Baude (1380-1440) – Tout par Compas suy composés
Zoals de zelfreferentiële titel van het driestemmige rondeau van Baude Cordier suggereert, wordt de compositie niet alleen opgevat volgens de principes van een kompas - het instrument bij uitstek om zich te oriënteren in een onbekend landschap - maar ook uitgebeeld in de vorm van twee concentrische cirkels.
PECOU, Thierry (1965-) - MIRARIS MUNDUM - Esope reste ici et se repose (wereldcreatie 2020)
De compositie Miraris Mundum is geïnspireerd op een 16e-eeuws gelijknamig anoniem motet. De originele partituur is vergezeld van een embleem van een kreeft die de wereld op zijn rug draagt (cancer cancrizans). Dit symbool verwijst naar het retrogradethema.
Thierry Pécou raakte eveneens geïnspireerd door de raadselcanon toen hij een stuk schreef dat zijn ondertitel ontleende aan een van de beroemdste palindromen van de Franse taal, Esope reste ici et se repose. Het werk voor solo-sopraan en een instrumentarium gelinkt aan de ensembles Zefiro Torna en Variances, is volledig gespiegeld, op verschillende niveaus. “Het is een werk, dat niet moet worden gerelateerd aan de seriële of twaalftoonse ervaringen van de tweede Weense school. De muzikale patronen van het begin van de twintigste eeuw hebben naar mijn mening bijgedragen aan het uitputten van de muziek van de twintigste eeuw", vertrouwt de Franse componist toe. “Deze vormt helemaal niet mijn inspiratie. De structurerende spelregels van het palindroom of de spiegel zijn immer interessant zolang ze geen doel op zich zijn, maar een poëtische reikwijdte en dimensie behouden."
Thierry Pécou haalt zijn inspiratie veelal uit niet-Europese culturen, hier betreft het een Indiase raga. "Een raga toonreeks ontwikkelt zich vaak in oplopende en aflopende vorm", legt hij uit. “De raga vormt in zekere zin een spiegel op zich, een heen en terugwaartse beweging in elk geval".
ANDRIESSEN, Louis (1939-) – Inanna’s Descent
Andriessen componeerde Inanna’s Descent in 2000 voor vrouwenstem en klein ensemble. Hij refereert naar één van de oudste mythes die in Assyrisch spijkerschrift zijn overgeleverd en door archeologen gedateerd wordt, ca. 4000 voor Christus. De hemelgodin Inanna was de allergrootste godin van de Soemerische religie. Ze wordt veelal vereenzelvigd met de (Semitische) godin Isjtar. Ze is de vruchtbaarheidsgodin, symbool voor de maan, en de godin van de liefde, maar ook de godin van de oorlog en de prostitutie.
Met gevaar voor het verliezen van haar maatschappelijke positie en aanzien (ze was getrouwd en had een kind met Dumuzi, de wereldlijke heerser) besloot ze eigenzinnig een reis naar de onderwereld te maken en een confrontatie aan te gaan met haar zus en alterego, Ereshkigal, koningin van de dood, wiens troon ze wou ontnemen. Bij het passeren van zeven poorten moest ze telkens iets opofferen (waaronder haar stem) en werd ze op gruwelijke wijze vernederd en vermoord. Dienaars van haar vader, Enki, de god van het water, slagen er door een list in haar lichaam weer terug naar de bovenwereld te halen waarna ze terug tot leven komt. In return moet haar plaats ingenomen worden door haar man en diens zus.
De reis in neerwaartse en opwaartse (retrograde) beweging en de offers die hiermee gepaard gaan staan staan symbool voor het cyclische van de natuur waarbij leven en dood, orde en chaos naast elkaar bestaan.
BACH, Johann, Sebastian – Ricercar a 6
Het Ricercar a 6, slotstuk van het programma, toont een vluchtige verwerking van het oorspronkelijke ‘koninklijke’ thema uit het Musikalische Opfer via de zes stemmen, maar ook nieuwe motieven worden geïntroduceerd. Het oorspronkelijke thema klinkt uiteindelijk alleen als een cantus firmus in de gehele context. De naam Ricercar komt van de Italiaanse ricercare (zoeken). Een ricercar was aanvankelijk een vrije improvisatie. In de loop van de tijd zijn de rol en betekenis veranderd. In Bach’s tijd was het uitsluitend een strikt complexe en polyfone fuga. In de Ricercare a 6 is dit facet van de fuga meesterlijk uitgewerkt.